دسترسی به آب شیرین قابل شرب در شرایط اضطراری و بحرانی

اهمیت دسترسی به آب شیرین قابل شرب در شرایط بحرانی

در نقاط مختلف جهان، به ویژه در کشورهای جهان سوم، از عمده مشکلات مردم و آسیب دیدگان در بحران‌ها، مشکلات مربوط به دسترسی به آب شیرین قابل شرب است. درواقع این مشکل سلامت مردم را چه در هنگام حادثه و چه بعد از حادثه همواره تهدید می کند و در صورت بی توجهی در نظارت آن، شدت بحران افزایش می یابد.

در شرایط بحرانی، تصفیه آب با دو چالش اساسی مواجه است:

۱- مشکلات مربوط به کیفیت آب:

بوجود آمدن بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، درصد عوامل بیماری زا و آلودگی آب را افزایش می دهد. همچنین افزایش شوری آب از دیگر مشکلاتی است که ایجاد می شود. علاوه بر آن امکان انتشار موارد خطرناک دیگری در آب نیز وجود دارد. بنابراین با بروز این مشکلات تصفیه آب سخت تر می شود.

۲- محدودیت دسترسی به منابع آب:

یکی از عواملی که در شرایط بحرانی، آب رسانی را پیچیده تر می کند محدودیت دسترسی به منابع آب می باشد. علت اصلی آن می تواند قطع برق باشد که تصفیه آب توسط سیستم های وابسته به انرژی برق را محدود می کند. البته استفاده از روش های تصفیه آبی که به انرژی برق وابسته نبوده می تواند کارآمد باشد.
در ادامه به معرفی روش های تصفیه آب در شرایط بحرانی و اضطراری می پردازیم:

۱ – مخازن ذخیره آب و منابع آب‌های سطحی:

آب‌های سطحی از قبیل رودخانه ها، دریاچه ها و برکه ها در صورت عدم ورود آلودگی صنعتی به آنها، نیازمند فرایندهای تصفیه متداول آب شامل آشغالگیری، ته‌نشینی، فیلتراسیون و گندزدائی می‌باشند، و تامین آب شرب با استفاده از این منابع، امکان پذیر می‌باشد. درصورتیکه آب مخزنی آلوده تشخیص داده شود، در مرحله اول باید آب آن را تخلیه کرده و سپس دیوارها و کف آن را با آب تمیز و با ۱۰۰-۵۰ میلی‌گرم در لیتر محلول کلر شستشو داده و بعد از ۲۴ ساعت آب کلردار را خارج کرده و مخزن را با آب تمیز پر کنید.

۲-منابع آب‌های زیرزمینی:

منابع آب زیرزمینی شامل آب های شیرین و شور می باشند، به همین جهت با توجه به نوع و کیفیت آن، روش‌های تصفیه خاصی را طلب می کنند. اما برای استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی که معمولا شامل چشمه، قنات و چاه می باشند، کمتر نیازمند فرایندهای تصفیه هستیم و غالباً با گندزدائی، آب قابل استفاده می‌شود. در مواردی که با منابع آب شور مواجه ایم بدلیل املاح بیشتر نیاز به فرایندهای اختصاصی تصفیه است.
بعد از وقوع شرایط اضطراری، اگرچه چاه‌های آب ممکن است کمتر از سایر منابع آب تحت تاثیر قرار گیرند که در اینصورت منبع خوبی برای تامین آب و مصرف بعد از گندزدائی با کلر هستند ولی اگر چاه‌های آبی در منطقه حادثه دیده وجود دارد که ممکن است بنحوی آلوده شده باشد، ابتدا باید برای مدتی آب چاه ها را پمپاژ نمود و سپس کلرزنی شده و بعد از کسب اطمینان از رفع آلودگی احتمالی اجازه مصرف آب داده شود و لازم است با نمونه‌ برداری و انجام آزمایش میکروبی، از کیفیت آب در این خصوص اطمینان حاصل شود.

۳-استفاده از منابع آب شور دریا:

آب دریا حاوی نمک است. درحالیکه انسان به راحتی می تواند مقادیر کمی نمک را مصرف کند، میزان نمک موجود در آب دریا از آنچه بدن انسان می تواند آن را فرآوری کند بسیار بیشتر می باشد. پس بمنظور تصفیه آب دریا و قابل شرب کردن آن، لازم است ابتدا آن را نمک زدایی کرد.
علاوه بر آن با توجه به کاهش منابع آب و افزایش جمعیت، بهترین کار برای تامین آب قابل شرب، تصفیه آب های شور دریا ها و اقیانوس ها می باشد. از این رو دستگاه اسمز معکوس RO به عنوان راه حلی برای حل این مشکل ارائه شده است که با استفاده از آن آب شور دریاها و اقیانوس ها را میتوان به آب آشامیدنی قابل شرب تبدیل کرد.

۴ – آب بسته‌بندی شده:

آب بسته بندی شده آبی است آشامیدنی (به عنوان مثال آب چاه، آب مقطر، آب معدنی یا آب چشمه) که در بسته های پلاستیکی یا شیشه ای به ویژه بطری آماده می شود که در شرایط بحرانی استفاده از آب های بطری شده گزینه مناسبی برای تامین آب شرب می باشد. که البته در شرایط خاص دسترسی به این آب ها ممکن است محدود باشد.

۵ – جوشاندن و پاستوریزه کردن آب:

جوشاندن آب نیز یکی از راه هایی است که ممکن است در شرایط بحرانی بتواند در از بین بردن آلودگی آب موثر باشد. البته بمنظور میکروب زدایی و تصفیه آب در فرایند جوشاندن آن، نه تنها آب تصفیه نمی شود بلکه این امر موجب غلیظ شدن آب توسط املاح میگردد. لذا این باور غلط ، که در صورت جوشاندن آب ، میکروب ها، آلاینده های سمی شیمیایی مثل فلزات سنگین (جیوه، سرب، آرسنیک و…)، مواد نسوز، آفت کش ها، نیترات یا نیتریت و مواد آلی آلاینده که دارای نقطه جوش بالای حدود ۱۰۰ درجه سانتی گراد است از بین رفته و آب تصفیه می‌شود، کاملا اشتباه است.

۶-کلرزنی

تصفیه و گندزدائی آب بوسیله کلر روش رضایتبخشی برای حذف آلودگی های میکروبی آب است بخصوص وقتی منبع تامین آب دریاچه و یا چاهی باشد که کیفیت میکروبی آن برای مصرف کننده مشخص نباشد، در یک تحقیق انجام شده در خصوص اثر کلر بر عوامل بیماری‌زا بخصوص اشرشیا کلی، مشخص شد که گندزدائی متداول با کلر که در تصفیه خانه های آب شرب انجام می‌شود بخوبی این میکرارگانیزم را در فرمهای مختلف بیماری‌زا و غیربیماری‌زا نابود می‌کند. کلر در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد و PH و کدورت پائین بیشترین اثر خود را دارد و بهترین و در دسترس ترین و ارزانترین گندزدای آب بخصوص برای شرایط اضطراری و کنترل اپیدمیهای بیماری‌های قابل انتقال از طریق آب می‌باشد. البته از زیان های کلر نیز نباید غافل بود. و به عنوان یک راه حل در دراز مدت، پیشنهاد نمیگردد.

۷- استفاده از نور خورشید

یکی از روش‌های بکارگیری شده جهت گندزدائی آب، در معرض تابش نور خورشید قرار دادن ظروف و گالنهای آب است که روشی موثر بخصوص برای کمپها و شرایط اضطرار و اردوگاهها می‌باشد. این اقدام روشی کم هزینه برای بهبود کیفیت آب می‌باشد. استراتژی این روش غیرفعال سازی باکتریهای احتمالی موجود در منابع آب با رساندن دمای آب به ۴۵ درجه سانتیگراد است، در این روش نور خورشید ارزان و در دسترس بوده و در ضدعفونی آب نقش دارد اما با استفاده از این روش، تمامی باکتری ها و ویروس های موجود در آب از بین نرفته و برای تصفیه کامل آب به سیستم های پیشرفته تری نیاز می باشد.

۸- اسمز معکوس (Reverse Osmosis )

اسمز معکوس همانگونه که بارها گفته شده بهترین و بی نقص ترین روش برای تصفیه آب می باشد. البته در شرایط بحرانی درصورتیکه به منابع برقی دسترسی نداشته باشیم، میتوان از دستگاه های اسمز معکوس که بدون برق نیز قادر به تصفیه آب می باشند استفاده نمود، به شرط آنکه حداقل فشار لازم برای عبور آب از ممبران فراهم گردد.
نکته: در شرایطی که احتمال آلوده بودن آب بالاست توصیه می شود نسبت به نصب سیستم UV بر روی دستگاه تصفیه آب نیز اقدام نمود.

سخن پایانی

در مقاله بالا تلاش کردیم تا روش های قابل دسترس برای دسترسی به آب شیرین قابل شرب را توضیح دهیم. ذکر این نکته ضروریست که روش هایی که عنوان گردید، به صورت نسبی می توانند موثر باشند و کاملا اطمینان بخش نیستند اما آخرین روش که استفاده از دستگاه های تصفیه آب با فناوری اسمز معکوس می باشد، بهترین و اطمینان بخش ترین روش برای تصفیه آب خواهد بود.