دسترسی به آب شیرین قابل شرب در شرایط اضطراری و بحرانی

اهمیت دسترسی به آب شیرین قابل شرب در شرایط بحرانی

در نقاط مختلف جهان، به ویژه در کشورهای جهان سوم، از عمده مشکلات مردم و آسیب دیدگان در بحران‌ها، مشکلات مربوط به دسترسی به آب شیرین قابل شرب است. درواقع این مشکل سلامت مردم را چه در هنگام حادثه و چه بعد از حادثه همواره تهدید می کند و در صورت بی توجهی در نظارت آن، شدت بحران افزایش می یابد.

در شرایط بحرانی، تصفیه آب با دو چالش اساسی مواجه است:

1- مشکلات مربوط به کیفیت آب:

بوجود آمدن بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، درصد عوامل بیماری زا و آلودگی آب را افزایش می دهد. همچنین افزایش شوری آب از دیگر مشکلاتی است که ایجاد می شود. علاوه بر آن امکان انتشار موارد خطرناک دیگری در آب نیز وجود دارد. بنابراین با بروز این مشکلات تصفیه آب سخت تر می شود.

2- محدودیت دسترسی به منابع آب:

یکی از عواملی که در شرایط بحرانی، آب رسانی را پیچیده تر می کند محدودیت دسترسی به منابع آب می باشد. علت اصلی آن می تواند قطع برق باشد که تصفیه آب توسط سیستم های وابسته به انرژی برق را محدود می کند. البته استفاده از روش های تصفیه آبی که به انرژی برق وابسته نبوده می تواند کارآمد باشد.
در ادامه به معرفی روش های تصفیه آب در شرایط بحرانی و اضطراری می پردازیم:

1 – مخازن ذخيره آب و منابع آب‌هاي سطحي:

آب‌هاي سطحي از قبيل رودخانه ها، درياچه ها و برکه ها در صورت عدم ورود آلودگی صنعتی به آنها، نيازمند فرایندهای تصفيه متداول آب شامل آشغالگيري، ته‌نشيني، فيلتراسيون و گندزدائي مي‌باشند، و تامين آب شرب با استفاده از اين منابع، امکان پذیر مي‌باشد. درصورتیکه آب مخزني آلوده تشخيص داده شود، در مرحله اول باید آب آن را تخليه کرده و سپس ديوارها و کف آن را با آب تميز و با 100-50 ميلي‌گرم در لیتر محلول کلر شستشو داده و بعد از 24 ساعت آب کلردار را خارج کرده و مخزن را با آب تمیز پر کنيد.

2-منابع آب‌هاي زيرزميني:

منابع آب زيرزميني شامل آب های شيرين و شور می باشند، به همين جهت با توجه به نوع و کیفیت آن، روش‌هاي تصفيه خاصي را طلب می کنند. اما برای استفاده از منابع آب‌هاي زيرزميني که معمولا شامل چشمه، قنات و چاه می باشند، کمتر نيازمند فرايندهاي تصفيه هستيم و غالباً با گندزدائي، آب قابل استفاده مي‌شود. در مواردي که با منابع آب شور مواجه ايم بدليل املاح بيشتر نياز به فرايندهاي اختصاصي تصفيه است.
بعد از وقوع شرايط اضطراري، اگرچه چاه‌هاي آب ممکن است کمتر از ساير منابع آب تحت تاثير قرار گيرند که در اينصورت منبع خوبي براي تامين آب و مصرف بعد از گندزدائي با کلر هستند ولي اگر چاه‌هاي آبي در منطقه حادثه ديده وجود دارد که ممکن است بنحوي آلوده شده باشد، ابتدا بايد براي مدتي آب چاه ها را پمپاژ نمود و سپس کلرزني شده و بعد از کسب اطمينان از رفع آلودگي احتمالي اجازه مصرف آب داده شود و لازم است با نمونه‌ برداري و انجام آزمايش ميکروبي، از کيفيت آب در اين خصوص اطمينان حاصل شود.

3-استفاده از منابع آب شور دريا:

آب دریا حاوی نمک است. درحالیکه انسان به راحتی می تواند مقادیر کمی نمک را مصرف کند، میزان نمک موجود در آب دریا از آنچه بدن انسان می تواند آن را فرآوری کند بسیار بیشتر می باشد. پس بمنظور تصفیه آب دریا و قابل شرب کردن آن، لازم است ابتدا آن را نمک زدایی کرد.
علاوه بر آن با توجه به کاهش منابع آب و افزایش جمعیت، بهترین کار برای تامین آب قابل شرب، تصفیه آب های شور دریا ها و اقیانوس ها می باشد. از این رو دستگاه اسمز معکوس RO به عنوان راه حلی برای حل این مشکل ارائه شده است که با استفاده از آن آب شور دریاها و اقیانوس ها را میتوان به آب آشامیدنی قابل شرب تبدیل کرد.

4 – آب بسته‌بندي شده:

آب بسته بندی شده آبی است آشامیدنی (به عنوان مثال آب چاه، آب مقطر، آب معدنی یا آب چشمه) که در بسته های پلاستیکی یا شیشه ای به ویژه بطری آماده می شود که در شرایط بحرانی استفاده از آب های بطری شده گزینه مناسبی برای تامین آب شرب می باشد. که البته در شرایط خاص دسترسی به این آب ها ممکن است محدود باشد.

5 – جوشاندن و پاستوريزه کردن آب:

جوشاندن آب نیز یکی از راه هایی است که ممکن است در شرایط بحرانی بتواند در از بین بردن آلودگی آب موثر باشد. البته بمنظور میکروب زدایی و تصفیه آب در فرایند جوشاندن آن، نه تنها آب تصفیه نمی شود بلکه این امر موجب غلیظ شدن آب توسط املاح میگردد. لذا این باور غلط ، که در صورت جوشاندن آب ، میکروب ها، آلاینده های سمی شیمیایی مثل فلزات سنگین (جیوه، سرب، آرسنیک و…)، مواد نسوز، آفت کش ها، نیترات یا نیتریت و مواد آلی آلاینده که دارای نقطه جوش بالای حدود 100 درجه سانتی گراد است از بین رفته و آب تصفیه می‌شود، کاملا اشتباه است.

6-کلرزني

تصفيه و گندزدائي آب بوسيله کلر روش رضايتبخشي براي حذف آلودگي هاي ميکروبي آب است بخصوص وقتي منبع تامين آب درياچه و يا چاهي باشد که کيفيت ميکروبي آن براي مصرف کننده مشخص نباشد، در يک تحقيق انجام شده در خصوص اثر کلر بر عوامل بيماري‌زا بخصوص اشرشيا کلي، مشخص شد که گندزدائي متداول با کلر که در تصفيه خانه هاي آب شرب انجام مي‌شود بخوبي اين ميکرارگانيزم را در فرمهاي مختلف بيماري‌زا و غيربيماري‌زا نابود مي‌کند. کلر در دماي 20 درجه سانتيگراد و PH و کدورت پائين بيشترين اثر خود را دارد و بهترين و در دسترس ترين و ارزانترين گندزداي آب بخصوص براي شرايط اضطراري و کنترل اپيدميهاي بيماري‌هاي قابل انتقال از طريق آب مي‌باشد. البته از زیان های کلر نیز نباید غافل بود. و به عنوان یک راه حل در دراز مدت، پیشنهاد نمیگردد.

7- استفاده از نور خورشید

يکي از روش‌هاي بکارگيري شده جهت گندزدائي آب، در معرض تابش نور خورشيد قرار دادن ظروف و گالنهاي آب است که روشي موثر بخصوص براي کمپها و شرايط اضطرار و اردوگاهها مي‌باشد. اين اقدام روشي کم هزينه براي بهبود کيفيت آب مي‌باشد. استراتژي اين روش غيرفعال سازي باکتريهاي احتمالي موجود در منابع آب با رساندن دماي آب به 45 درجه سانتيگراد است، در اين روش نور خورشيد ارزان و در دسترس بوده و در ضدعفوني آب نقش دارد اما با استفاده از این روش، تمامی باکتری ها و ویروس های موجود در آب از بین نرفته و برای تصفیه کامل آب به سیستم های پیشرفته تری نیاز می باشد.

8- اسمز معکوس (Reverse Osmosis )

اسمز معکوس همانگونه که بارها گفته شده بهترین و بی نقص ترین روش برای تصفیه آب می باشد. البته در شرایط بحرانی درصورتیکه به منابع برقی دسترسی نداشته باشیم، میتوان از دستگاه های اسمز معکوس که بدون برق نیز قادر به تصفیه آب می باشند استفاده نمود، به شرط آنکه حداقل فشار لازم برای عبور آب از ممبران فراهم گردد.
نکته: در شرایطی که احتمال آلوده بودن آب بالاست توصیه می شود نسبت به نصب سیستم UV بر روی دستگاه تصفیه آب نیز اقدام نمود.

سخن پایانی

در مقاله بالا تلاش کردیم تا روش های قابل دسترس برای دسترسی به آب شیرین قابل شرب را توضیح دهیم. ذکر این نکته ضروریست که روش هایی که عنوان گردید، به صورت نسبی می توانند موثر باشند و کاملا اطمینان بخش نیستند اما آخرین روش که استفاده از دستگاه های تصفیه آب با فناوری اسمز معکوس می باشد، بهترین و اطمینان بخش ترین روش برای تصفیه آب خواهد بود.